Otizm Spektrum Bozukluğu Nedir? Halk arasında otizm olarakta bilinen Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), yaşamın erken yıllarında başlayan, sosyal iletişim ve etkileşim becerilerinde yetersizlik, sınırlı/yinelenen davranış örüntülerinin görüldüğü, rutinlere aşırı bağlılıkla birlikte duyusal uyaranlara normalin dışında tepki vermekle belirgin ve erken yaşta belirtileri ortaya çıkan nörogelişimsel bir yetersizlik olarak tanımlamıştır (APA, 2013). Otizmin Belirtileri Nelerdir? OSB belirtileri gelişim düzeyine ve yaşa göre farklılıklar göstermektedir. Erken tanımlanması tedavinin etkinliği açısından oldukça büyük bir öneme sahiptir. Otizm Spektrum Bozukluğu’na sahip bireyler belli yüksek ses veya belli kokulara aşırı ilgi gösterirken, göz kontağı kurmakta, vücut dilini ve jest ve mimikleri kullanmakta ve karşı tarafınkini anlamakta, sözel olmayan iletişimde, sosyal ve duygusal tepkiler vermekte, sosyal yaşamın gerekliliklerine uygun davranmakta, arkadaş ilişkileri edinmekte problem yaşamaktadır (Saldamlı vd., 2019). Empati yoksunluğu, önlenemez öfke krizleri, dürtüsel davranışlar sergileme, temas etmekten kaçınma, kendine zarar verme, abartılı duygulanım, nesnelerin belli bölümleri ile aşırı uğraşlar ve ismi söylendiğinde tepki vermeme yine otizmli bireylerin sahip olduğu özelliklerdendir (Önal ve Uçar, 2017). Gelişimsel olarak klinik özelliklere bakıldığında otizmli bir yenidoğan bebeğin diğer bebeklerden daha farklı olduğu gözlemlenebilir. Otizmli bebekler uslu bebekler olarak tanımlanır. Annesinin bakıma ilgisiz veya dış dünyaya kayıtsız, ebeveynini güvenli üs olarak kullanamama gibi bağlanma problemleri, sürekli gülümseme, kendisine karşı seslenmelere cevap vermeme, kucağa alınmaktan hoşlanmama otizmli bebeklerin ortak özelliklerindendir (Saldamlı vd., 2019). Doğum sonrası ilk 12-18 ayları içerisinde Otizm belirtilerinin fark edilmesi ve tedavi sürecinin başlatılması açısından oldukça önemlidir. Otizm tanısı almış çocukların %70’inde semptomlar yavaş yavaş kendini gösterirken, %30’unda ise özellikle gelişimsel olarak büyük öneme sahip 18-24 ay aralığında yaşanan gecikmeler ile kendini göstermiştir (Brasher ve Elder, 2015). Bazı araştırmalar ise semptomların ortalama 3 yaş 10 ay civarında tanımlanıp değerlendirildiğini ileri sürmüştür. Otizm tanı ölçütleri gözlemlere dayalı olan, laboratuvar ortamında kesin tanı koyulamayan bir nörogelişimsel bozukluktur. Belirtiler genellikle ailelerin, hemşirelerin ve doktorların gözlemleri ile fark edilmektedir (Aydın ve Özgen, 2018). Otizmin Görülme Sıklığı Nedir? Günümüz OSB yaygınlığına bakıldığında, edinilen son bilgiler ışığında her 59 çocuktan 1 çocukta otizm görülebilmektedir (Adams vd., 2012). Otizm Vakfı, OSB yaygınlığının 12 yaş altı çocuklarda 10.000’de 2-5 olduğunu, erkeklerin kızlara oranla 3-5 kat daha fazla risk grubunda olduğu ifade etmiştir (Baykara, 2015; Bilgiç, 2012). Ülkemizde otizmli çocukların sayısına ilişkin yapılan net bir istatistik bulunmamaktadır. Fakat Otizm Dernekleri Federasyonu 02.04.2019 tarihinde yayınladığı raporda, Türkiye’de 1 milyonu geçmiş otizmli bireylerin var olduğunu ifade etmiştir. Yayınlanan rapora göre her 42 erkekten 1 erkekte ve 189 kadından 1 kadında otizm görüldüğü ifade edilmiştir (Weill vd., 2018). Son yıllarda yapılan çalışmalarda otizm prevalansının artığı gözlenmektedir. Bunun sebepleri kavramın genişlemesi, verilen hizmetlerin gelişmesi, otizm farkındalığında artış olması veya bozukluğun artması olarak nitelendirilebilir. Otizimin Oluşum Nedenleri Nelerdir? Otizm sprektrum bozukluğunun oluşum nedenleri hala net olarak bilinememektedir. Günümüzde OSB’nin çoğul faktörlerin birleşimi sonucu ortaya çıkan nörogelişimsel yani gelişimsel bir beyin bozukluğu olduğu görüşü kabul edilmektedir (Saldamlı vd., 2019). Bu konuda yapılan çeşitli araştırmalar bulunmaktadır fakat olguların yalnızca çeyreğinde oluşum nedenlerine etki eden faktörler ortaya konulabilmiştir (Gurrieri, 2012). Güncel oluşum nedenleri olarak genetik faktörler, çevresel faktörler ve nörobiyolojik faktörler olarak sınıflandırılabilir (Saldamlı vd., 2019; Türkoğlu vd., 2012). Otizmin Risk Faktörleri Nelerdir? Otizm spektrum bozukluğunu olan kardeşe sahip olmak ve erkek cinsiyet, aile soy geçmişinde Şizofreni benzeri Psikotik Bozukluk, Duygu Durum Bozukluğu, Psikolojik Bozukluk ve Davranışsal Bozukluk öyküsünün var olması, ebeveynlerin ileri yaşta özellikle 40 yaşın üstünde olması, doğumsal anomaliye sahip olmak, düşük doğum ağırlığı, prematüre bebek olmak ve yeni doğan yoğun bakım ünitesinde tedavi görmüş olmak OSB’de risk faktörleri arasındadır (Kadak ve Meral, 2019). Otizmde Tedavi İlkeleri Otizm spektrum bozukluğunun bilinen bir tedavisi bulunmamaktadır. Yapılan tedavi yöntemleri OSB’li bireylerin sosyal becerilerini arttırma, davranış örüntülerini düzenleme ve ailenin başa çıkma kapasitesini arttırma ile ilgilidir. Zorlayıcı davranışlar varsa bunların saptanması, aile ile birlikte azaltılmaya yönelik programların oluşturulması tedavide oldukça işlevseldir. Tedavinin OSB’li birey için bireyselleştirmesi ve ailenin de tedavi planına dahil edilmesi oldukça önemlidir (Volkmar vd., 2014; Wood vd., 2009). KAYNAKÇA Saldamlı, A., Nazik, A., ve Karaçetin, F. (2019). Otizmi olan çocuk hastaya yönelik cerrahi hemşirelik bakımı. 84-89 Önal, S., ve Uçar, A. (2017). Otizm spektrum bozukluğu tedavisinde beslenme yaklaşımları. Ankara Sağlık Bilimleri Dergisi, 6(1), 179-194. Brasher S. N. & Elder J. H. (2015). Development of an internet survey to determine barriers to early diagnosis and ıntervention in autism spectrum disorders. Journal Of Neurology And Neuroscience,6(5), 1-5. Aydın, D., ve Özgen, Z. E. (2018). Çocuklarda otizm spektrum bozukluğu ve erken tanılamada hemşirenin rolü. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 7(3), 93-101. Adams, D. A., Jajosky, R. A., Ajani, U., Kriseman, J., Sharp, P., Onwen, D. H., Schley, A.W., Anderson, W. J., Grigoryan, A., Aranas, A. E., Wodajo, M. S., & Abellera, J.P. ve Centers for Disease Control and Prevention (2014). Summary of notifiable diseases—United States, 2012, Morbidity and Mortality Weekly Report, 61 (53), 1-121. Baykara, H. B. (2015). Otizm spektrum bozukluğunun etiyolojisinde genetik ve epigenetik etkenlerin rolü. Türkiye Klinikleri Journal of Child PsychiatrySpecial Topics, 1(2), 11-6. Bilgiç, A. (2012). Bebek Ruh Sağlığı (0-4 yaş) Temel Kitabı. (6. bs.). Ankara: Türkiye Çocuk ve Genç Psikiyatrisi Yayınları. Weill, V. A., Zavodny, S. & Souders, M. C. (2018). Autism spectrum disorder in primary care. The Nurse Practitioner,43(2), 21-28. Gurrieri, F. (2012,). Working up autism: the practical role of medical genetics, American Journal of Medical Genetics Part C: Seminars in Medical Genetics,160(2), 104-110. Türkoğlu, S., Bilgiç, A., ve Uslu, R. (2012). Otistik spektrum bozukluğu olan ayrı yumurta üçüzleri: Olgu sunumu ve gözden geçirme. Archives of Neuropsychiatry/Noropsikiatri Arsivi, 49(2). 167-171 Kadak, M. T., ve Meral, Y. (2019). Otizm spektrum bozuklukları-güncel bilgilerimiz neler?. İstanbul Kanuni Sultan Süleyman Dergisi, 11(1), 5-15. Volkmar, F., Siegel, M., Woodbury-Smith, M., King, B., McCracken, J. & State, M. (2014). Practice parameter for the assessment and treatment of children and adolescents with autism spectrum disorder, Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry,53(2), 237-257. Wood, J. J., Drahota, A., Sze, K., Van Dyke, M., Decker, K., Fujii, C., … & Spiker, M. (2009). Brief report: Effects of cognitive behavioral therapy on parent-reported autism symptoms in school-age children with high-functioning autism, Journal of autism and developmental disorders,39(11), 1608.
